O P I S
Pięknie położony nad Dunajcem okazały zamek w Niedzicy (również nazwany Dunajcem) stoi na stromej skale o wysokości 566 m npm. Wygląd jego otoczenia został znacznie zmieniony w latach 90-tych XX w., gdy na rzece ukończono budowę potężnej zapory. Ten węgierski niegdyś zamek oraz pobliska polska warownia w Czorsztynie bardziej efektownie górowały nad okolicą i przypominały typowe "orle gniazda".
Zamek zachował się prawie w całości. Najwyższa, a zarazem najstarsza część zbudowana z kamienia wapiennego, z wysoką kwadratowa wieżą to zamek górny. Składa się on, oprócz wieży, z kaplicy (widać resztki polichromii), niewielkiej części mieszkalnej i małego dziedzińca ze studnią, głęboką na 90 m. Wg legendy kopali ją jeńcy tatarscy i posiadała ona połączenie z Dunajcem. Brama do pierwotnego zamku murowanego z XIV w. prowadziła od południa, zachowały się ślady bramy i mostu zwodzonego. Pod zamkiem górnym znajdowało się więzienie, w którym podobno więziony był Janosik, można tam dziś jeszcze zobaczyć dyby.
Zamek dolny, powstały na dawnym przedzamczu zamku gotyckiego, jest otynkowany. Posiada w sumie 3 baszty i basteje: narożną i kapliczną oraz bramną. W baszcie kaplicznej pozostały resztki po dawnej bramie wjazdowej z końca XV w. Mury obwodowe zwieńczone są renesansową attyką. Między zamkami dolnym i górnym znajduje się zamek średni z zabudową mieszkalną. Do zwiedzania (turyści indywidualni bez przewodnika) udostępnione są komnaty na zamku górnym i średnim, zawierające ekspozycje związane z historią zamku oraz wyposażeniem siedziby szlacheckiej. Jest więc kilka urządzonych komnat z historycznymi figurami oraz zdjęcia, plany i inne materiały z dziejów warowni.
Z dwóch punktów widokowych rozciąga się wspaniały widok na okolicę: Pieniny, zaporę, zamek czorsztyński, a nawet Tatry. Niestety nie ma wejścia do większości zamku dolnego z dwiema basztami, ponieważ ten obszar jest użytkowany przez Stowarzyszenie Historyków Sztuki, co jest dużą stratą dla turystów oraz na wieżę zamku górnego.
Bilet do zabytku pozwala zwiedzić również wozownię prezentującą zabytkowe pojazdy konne, sanki spacerowe, akcesoria podróżne. W sezonie do zwiedzania udostępniony jest także położony w sąsiedztwie spichlerz ze sztuką ludową Spisza, ale ekspozycja jest bardzo skromna i za dodatkową opłatą.
H I S T O R I A
Znaleziska archeologiczne dowodzą że zamek niedzicki w postaci niewielkiej drewnianej strażnicy stał już w końcu XIII w. Fundatorem był prawdopodobnie właściciel całej okolicy, poddany króla węgierskiego Kokosz Berzeviczy z Tyrolu, choć nie wyklucza się, iż wcześniejszym inicjatorem jego powstania był właśnie król, który chciał stworzyć przeciwwagę dla polskiego grodu warownego Wronin czyli późniejszego zamku czorsztyńskiego. Na początku XIII w. strażnica służyła za komorę celną.
1325 r. - pierwsza wzmianka o zamku jako własność Berzeviczych
1326-1342 - król węgierski Karol Robert dokonał konfiskaty dóbr Berzeviczych na Spiszu i przekazał je pochodzącemu od Normanów Wilhelmowi Drugethowi. Jemu przypisuje się budowę murowanej warowni złożonej z wieży mieszkalnej otoczonej murem obronnym z wjazdem od południa. Dzisiejszy zamek górny posiada jeszcze sporo partii z tamtego okresu. Niedzica nie była jednak główną siedzibą Wilhelma i po 16 latach zamek powrócił do króla
1347 r. - właścicielami został ponownie ród Berzeviczych, ale z innej linii - Szwarców. Poprawili oni głównie funkcjonalność i użyteczność warowni. Zbudowali kaplicę, salę rycerską, studnię
punktorXV w. - zamek pozostał nie zdobyty, mimo prób podejmowanych przez wojska husytów, plądrujące wtedy Spisz
1470 r. - zamek przejął żupan spiski Emeryk Zapolya. Podwyższył wieże, a na terenie podzamcza stworzył zamek dolny otoczony murem z basztami. Postawił tam też budynek mieszkalny. Brama wjazdowa znajdowała się na południu, w miejscu gdzie dziś stoi baszta kapliczna
punktor1507 r. - zamek przeszedł w ręce chorwackiego rodu szlacheckiego Horvathów zastawiony za 2000 guldenów przez Jadwigę Zapolyę
1528 r. - król węgierski Jan Zapolya podarował część ziemi spiskiej, w tym Niedzicę, polskiemu możnowładcy, wojewodzie sieradzkiemu Hieronimowi Łaskiemu herbu Korab. Ten czerpał z niej spore korzyści. Wykorzystywał też podarunek jako zastaw pod liczne pożyczki, które zaciągał
1533 r. - zamek opanował na krótko rozbójnik Jerzy Witzthum wraz ze wspólnikiem Jerzym Kauffangiem. Z zamku wysyłali bandy, które rabowały ludność i kupców
1535 r. - zamek był kilkakrotnie oblegany przez byłego dowódce jego załogi - Minkwitza, którego Łaski wyrzucił z Niedzicy. Minkwitz był bowiem zwolennikiem Zapolyi, a w tym czasie Łaski był już w ostrym konflikcie z królem Węgier. Zamek został na krótko zdobyty, ale nowo mianowany przez Łaskiego dowódca - Bobola, szybko go odbił, a także rozgromił wezwane na pomoc przez Minkwitza wojska pobliskich miast Koszyce, Lewocza, Bardiów, Preszów. Sam Minktwitz został schwytany przez wołoskie oddziały Łaskiego i osadzony w lochach pod zamkiem niedzickim. Wkrótce potem Łaski obdarzył go jednak wolnością
1538 r. - zamek został przekazany w zastaw Janowi Horvathowi. Później właścicielem zamku został syn Hieronima - Olbracht Łaski, postać równie barwna jak ojciec. W sumie za panowania Łaskich, Dunajec był 9 razy przejmowany siłą lub stawiany w zastaw
1589 r. - ostatnim który udzielił pożyczki Olbrachtowi pod zastaw zamku był Jerzy Horvath z Palocsy, w tym roku przejął on zamek wraz z okolicą za w sumie 20 000 złotych reńskich Warownia zawdzięcza mu nowoczesną przebudowę i zyskanie renesansowego charakteru. Powstał wtedy zamek średni, skrzydło mieszkalne na zamku dolnym po stronie zachodniej na miejscu dawnych stajni, baszty zamieniono na basteje, powstała nowa brama wjazdowa na północy (dzisiejsza basteja bramna) z arkadowym mostem, podwyższono mury i zwieńczono je attyką, wnętrzom nadano renesansowy wygląd. Zakończenie prac upamiętniono tablicą nad portalem wejściowym z datą 1601
punktorlata 1670 - 1776 - w wyniku oddania zamku w zastaw właścicielami został ród Giovanellich (Joanellich), jedyną zmianą jakiej dokonali była przebudowa kaplicy
1683 r. - baron Sylwester Giovanelli jako zwolennik kontrreformacji musiał bronić zamku przed atakiem Imre Thokolyego, który prowadził walkę przeciw katolickiemu dworowi wiedeńskiemu. Dunajec został zdobyty, a sam Giovanelli wykupił się sporą sumą i uciekł do Krakowa. Przy okazji zamek został złupiony przez bandę rozbójników niejakiego Salantsyego. Rok później wojska cesarskie odbiły zamek i ponownie rezydowali w nim Giovanelli
1776 r. - po śmierci Jana Giovanelliego, który opuścił już wcześniej zamek i mieszkał w kasztelu w Łapszach Niżnich, Niedzica po raz czwarty przeszła w ręce Horvathów. Zamek był już w tak złym stanie, że także oni nie wprowadzili się do niego, lecz nadal zamieszkiwali w swojej rodowej rezydencji w Palocsy
punktor1797 r. - Horvathowie na pewien czas odstąpili zamek Sebastianowi Berzeviczy, który powrócił z Ameryki Południowej wraz z córką Uminą i wnukiem Antonim - potomkiem inkaskiego wodza Tupaca Amaru, który do końca nie poddał się konkwistadorom. Związana z tym jest historia o skarbie Inków w Polsce (będzie przedstawiona szerzej przy opisie zamku Tropsztyn)
1817 r. - Andrzej Horvath rozpoczął odbudowę Dunajca ponieważ jego zamek w Palocsy spłonął. Warownia znowu odzyskała swoją świetność. Na zamku dolnym powstała sala balowa, a w dawnej baszcie bramnej kaplica pod wezwaniem św Andrzeja. Wykorzystywano wtedy właściwie tylko zamek dolny i średni, zamek górny miał nadawać całości efektowny wygląd. Słynne były wielkie zabawy urządzane w tamtym czasie na zamku
1828 r. - po śmierci Andrzeja zamek przejął jego brat Ferdynand Horvath. Odbywały się tu posiedzenia sądu spiskiego, rozwijano też turystykę w postaci spływu Dunajcem, który zaczynał się wtedy niedaleko zamku
punktor1843 r. - po śmierci Ferdynanda jego siostra Kornelia wyszła za mąż za Aleksa Alapi Salamona i oni byli kolejnymi właścicielami zamku
punktorpoł. XIX w. - wielki pożar zniszczył dolne skrzydła mieszkalne zamku
1861 r. - po odbudowie do Niedzicy powrócili Salamonowie
1920 r. - po I wojnie światowej Niedzica wraz z 13 wsiami spiskimi przeszła w granice państwa polskiego. Właścicielem Dunajca była wtedy Ilona hr Bethlen Salamon. Z trudem przychodziło jej utrzymanie zamku, przebywała w nim wraz z dziećmi i służbą tylko w lecie. Zwykle mieszkała w Budapeszcie
1942 r. - Salamonowie byli przyjaciółmi Polski. Podczas wojny Ilona uratowała grupę zwiadowców AK, przedostających się do Lewoczy, rok później przekazała cały wóz żywności, który PCK rozdzielił między jeńców polskich w Niemczech. Wkrótce potem Węgrzy na zawsze opuścili Niedzicę
1945 r. - zamek został znacjonalizowany
1949 r. - opiekę nad nim przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki, które rozpoczęło prace konserwacyjne
2006 r. - oddano do użytku wozownię, choć w rzeczywistości budynek ten nie miał nic wspólnego z taką funkcją - był dawnym składem opału.
Info z : http://zamki.res.pl/
Comments