H I S T O R I A
Położony na wąskim przesmyku między dwoma jeziorami Łagów od dawien dawna pełnił funkcje strategiczne na styku granic Wielkopolski, Pomorza, Brandenburgii i Śląska. W X wieku wraz z Ziemią Lubuską obszar ten należał do Polski, następnie wchodził w skład dzielnicy śląskiej, by w połowie XIII stulecia przejść w ręce margrabiów niemieckich. Pierwsza zachowana wzmianka na temat drewnianego grodu castrum Lagowe pochodzi z roku 1299 i informuje o przekazaniu go w lenno braciom Albertowi oraz Henrykowi von Klepzig, przy czym gród ów znajdować się mógł w miejscu obecnego zamku albo na Sokolej Górze, usytuowanej nad brzegiem jeziora Trześniewskiego. W 1347 obarczony długami margrabia Ludwik oddał w zastaw za 400 grzywien srebra hus Lagowe zakonowi Joannitów, który płacąc 100 grzywien margrabiemu i 300 jego wierzycielowi, Ludwikowi von Bahern, podpisał 3-letnią umowę dzierżawy, zamienioną w 1350 na akt własności z prawem budowy murowanej warowni. Organizatorem nowej komturii, obejmującej poza Łagowem miasto Sulęcin i około dwudziestu wsi, był Herman von Werberg.
Komandorię łagowską charakteryzowało silne powiązanie polityczne z panami brandenburskimi, w imieniu margrabiów rycerze zakonni nierzadko sprawowali pieczę nad kupcami konwojując ich na szlaku handlowym prowadzącym z Wielkopolski na ziemie niemieckie. Wkrótce po zasiedleniu Łagowa lub najpóźniej w latach 70-ych XIV wieku rozpoczęli oni murowanie warownego zamku w pierwotnej formie czworoboku muru z potężnym domem mieszkalnym i kwadratową przysadzistą wieżą. Pomimo położenia w niezwykle trudnym geopolitycznie regionie zamek w całym okresie istnienia oblegany był ledwie jeden raz, w dodatku nieskutecznie - w toku działań wojny trzydziestoletniej miasto zajęły oddziały szwedzkie gen. Lilienhocka i to one w 1640 roku odparły ów nieudany atak nacierających legionów brandenburskich dowodzonych przez płk. Goldackera. Joannici od ponad wieku byli już wtedy zakonem ewangelickim, mogli więc wstępować w związki małżeńskie, co groziło rozpadem znacznych majątków zakonnych. Pierwszym komturem Łagowa, który ożenił się, był Andreas von Schlieben, zmarły w 1571 roku i pochowany w miejscowym kościele (dziś jego duch straszy na zamku).
Wbrew niepokojom jednak będący pod protektoratem świeckiej władzy margrabiego silni gospodarczo i militarnie zakonnicy stopniowo rozbudowywali obronną rezydencję, wzmocnili również miasto, otaczając je murami obronnymi. Znaczny rozwój miejscowości przyniosły pierwsze lata XVIII stulecia, gdy komturem został margrabia Christian Ludwik Hohenzollern (1705-35). Z jego inicjatywy zbudowano kościół, sam Łagów natomiast otrzymał duże przywileje miejskie z prawem do pobierania akcyzy i organizacji trzech jarmarków w ciągu roku; wówczas też rozpoczęły się przekształcenia, które w przyszłości miały ze skromnego miasteczka stworzyć atrakcyjny kurort. W 1810 roku za czasów urzędu landgrafa Fryderyka von Hessen-Philippstahl zakon joannitów w Prusach został skasowany na mocy edyktu Fryderyka Wilhelma III, a jego dobra przejęte przez państwo. Siedem lat później król podarował warownię z posiadłością, obejmującą park, ogród zoologiczny i sześć majątków, swojemu adiutantowi i odtąd aż do końca II wojny światowej znajdowała się ona w rękach prywatnych - ostatnim gospodarzem była tutaj rodzina von Puckler. Po wojnie zaniedbaną budowlą administrowało Stowarzyszenie Historyków Sztuki, następnie Towarzystwo Muzyczne im. Wieniawskiego, a po prowadzonym w latach 1966-1971 remoncie - Ośrodek Sportu i Turystyki, który urządził w niej hotel dla turystów dewizowych.
A R C H I T E K T U R A
Warownia wybudowana została z cegły, na planie zbliżonym do trapezu o wymiarach 33x34 metry. Początkowo jej układ przestrzenny obejmował umiejscowiony w zachodniej części dziedzińca dwupiętrowy dom mieszkalny i wzniesiona na planie kwadratu o boku 8,5 metra, dalej przechodząca w walec wieża flankująca wkomponowaną we wschodnią kurtynę bramę wjazdową. Cztery jej kondygnacje zajmowały: 14-metrowej głębokości loch więzienny, cela straży, strzelnice z latryną oraz osłonięty blankami pokład strzelecko-obserwacyjny. W pałacu oprócz pomieszczeń mieszkalnych od południa znajdował się nakryty sklepieniem krzyżowo-żebrowym trzyprzęsłowy refektarz, a od północy kaplica. W 2. połowie XIV albo w XV stulecia powstał zewnętrzny ceglany obwód o wymiarach 70x70 i wysokości 9 metrów. Mur ten obok funkcji obronnej służył także jako konstrukcja oporowa dla sztucznie usypanego wzniesienia zamkowego. W XVI wieku zbudowano basztę bramną, podwyższono wieżę, a od północy i zachodu obwodu zewnętrznego, pośrodku jego kurtyn wzniesiono dwie półkoliste basteje. Pod koniec stulecia dostawiono skrzydło północne, a w drugiej połowie wieku XVII dom południowy. W XVIII stuleciu rezydencję przebudowano w stylu barokowym.
S T A N O B E C N Y
Zadbany zamek pełni obecnie funkcje komercyjne i nie jest udostępniany do zwiedzania. Mieści się w nim hotel o wysokim standardzie, restauracja i centrum konferencyjne. W sezonie turystom udostępniana jest wieża, z której rozciąga się urzekająca panorama lubuskiego krajobrazu. Miłośnikom X muzy Łagów zapewne kojarzy się z organizowanym w przy zamkowym parku przeglądem filmów fabularnych - Lubuskim Latem Filmowym, a żołnierzom - z położonym nieopodal poligonem w Wędrzynie.
D O J A Z D
Miasteczko położone jest na przesmyku jezior Łagowskiego i Ciecz, mniej więcej w połowie drogi pomiędzy Gorzowem Wielkopolskim a Zieloną Górą, w pobliżu trasy E-30 Poznań-Świecko-Berlin. Do Łagowa docierają autobusy z Zielonej Góry, lecz kursują one zaledwie kilka razy dziennie. W sezonie jest tutaj tłoczno, a darmowe parkingi, jeśli w ogóle istnieją, są wiecznie zajęte. Warto więc oszczędzić sobie nerwów i zakotwiczyć na niedrogim placyku przy zbiegu ulic Kościuszki Zamkowej.
KIM BYLI JOANNICI?
Zakon rycerzy joannitów, którego tytularna współczesna nazwa brzmi: Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Św. Jana z Jerozolimy, z Rodos i z Malty powstał w roku 1083* na bazie jerozolimskiego szpitala pw. św. Jana Chrzciciela ufundowanego przez kupców z włoskiego państewka Amalfi. Zgodnie z regułą zatwierdzoną przez papieża Paschalisa II zakon ten miał realizować dwie podstawowe funkcje: prowadzić skuteczną obronę chrześcijan wobec muzułmanów oraz nieść pomoc chorym lub rannym pielgrzymom przybywającym do Ziemi Świętej. Oprócz działalności militarnej i medycznej szpitalnicy rozwinęli na Wschodzie handel, sadownictwo, organizację portów, uprawę winorośli - zasadniczym elementem ich działań była żegluga morska, w której okazali się mistrzami. W odróżnieniu od krzyżaków, zakon miał charakter międzynarodowy, przyjmowano doń szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich bez względu na narodowość.
Bracia wstępując w szeregi zakonne ślubowali czystość, ubóstwo i posłuszeństwo; odtąd nosili czarny habit oraz czarny płaszcz z ośmiorożnym białym krzyżem, które na czas walki zamieniali na zbroję pokrytą czerwoną tuniką z białym krzyżem. Po ustanowieniu Królestwa Jerozolimskiego szpitalnicy pełnili obowiązek strzeżenia bezpieczeństwa nowego państwa i w tym celu wybudowali sieć potężnych fortec na terenie Palestyny, wśród nich m.in. ogromną twierdzę-szpital Margat (późniejsza oficjalna stolica), Belvoir czy Bethgibelin. Najsłynniejszy i największy był jednak Krak de Chevaliers, podarowany joannitom przez hrabiego Trypolisu Rajmunda II w 1144 i później przez nich rozbudowany. Krak był jedyną twierdzą krzyżowców, która przez niemalże cały XIII wiek pozostawała w ich rękach, z tej też przyczyny nazywany był przez muzułmanów "kością w gardle islamu". Po klęsce Jerozolimy i upadku Państwa Jerozolimskiego w roku 1291 joannici przeprowadzili się wraz z templariuszami na Cypr, a po likwidacji zakonu templariuszy przejęli część ich majątku. W roku 1308 najechali i zdobyli należącą do cesarza bizantyjskiego wyspę Rodos, która odtąd była ich nową stolicą. Wyjechali stamtąd po roku 1522 uchodząc przed potęgą Sulejmana II.
Przez kilka kolejnych lat zakon tułał się po różnych krajach Europy, wreszcie w 1530 roku cesarz niemiecki Karol V pozwolił osiedlić się joannitom na Malcie, gdzie zbudowali port oraz warownię, skąd kontynuowali militarną misję nękania okrętów otomańskich. W roku 1566 rozpoczęli budowę miasta, mającego stać się nową stolicą zakonu - na cześć wielkiego mistrza Jeana de la Valette miasto to otrzymało nazwę La Valetta. Na Malcie zakon rezydował bezpiecznie do okresu wojen napoleońskich, kiedy na skutek interwencji wojsk francuskich stracił większość komandorii i niemal całkowicie podupadł. Jego struktury zaczęły odradzać się w połowie XIX wieku jako nieformalne, często niezależne od siebie zgromadzenia świeckie (wielkim mistrzem był m.in. car Rosji Paweł I), zajmujące się działalnością charytatywną i szpitalniczą, niosąc pomoc w czasie klęsk żywiołowych i wojen światowych. Współcześnie Zakon Maltański liczy ok. 10,000 szlachetnie urodzonych członków, stanowiąc suwerenne państwo wydaje własne paszporty, bije monety, emituje znaczki pocztowe. Na jego czele stoi Szkot, wielki mistrz Andrew Bertie. Na ziemie polskie joannici przybyli w XII stuleciu na zaproszenie księcia Henryka Sandomierskiego, zakładając komandorie w Zagościu, Poznaniu, Bardzie oraz Strzegomiu, później również na Pomorzu i w Ziemi Lubuskiej. Szpitalnicy posiadali zamki m.in. w Łagowie, Chwarszczanach i w Starym Drawsku. Obecnie do struktur zakonnych należy około 450 obywateli naszego kraju. (*) data umowna
I N F O Z : http://www.zamkipolskie.com/lagow/lagow.html , zdj wrzesień 2015
Comments