O P I S
Wspaniale prezentujący się zamek w Będzinie leży przy ruchliwej drodze nad Czarną Przemszą. Obecny wygląd zawdzięcza XIX-wiecznej przebudowie w duchu romantyzmu i powojennej rekonstrukcji. Warownia składa się zamku górnego i rozległego przedzamcza z pozostałościami murów obwodowych i nieistniejącą już dziś bramą wjazdową (jej szczątki odkryli archeolodzy w latach 1954-58) poprzedzoną mostem zwodzonym. Na zamku górnym stoi budynek mieszkalny czyli przebudowana czworoboczny wieża mieszkalno-obronna oraz ponad 20-metrowa (pierwotnie 30 m) okrągła baszta - stołp. Na jej szczycie znajduje się punkt widokowy z lunetą. Rozciąga się z niej rozległy widok na całą okolicę. Dawniej spełniała ona różne funkcje: latarni oświetlającej drogę flisakom, więzienia dla skazańców, a podczas wojny ostatniego punktu obrony.
Zamek otacza fosa oraz wysoki podwójny mur obwodowy. Pomiędzy murami prowadzi ścieżka z ławkami, są tam też reflektory, które ładnie oświetlają zamek nocą. Zewnętrzne mury wsparte są szkarpami, a wewnętrzne zwieńczone podobnie jak baszta blankami. Od południowego wschodu przez fosę biegnie coś co wygląda jak jedna ściana mostu z arkadami, ale w rzeczywistości jest to ozdoba wybudowana w XIX wieku na dawnym miejskim murze obronnym.
We wnętrzu zamku od 1956 r. funkcjonuje Muzeum Zagłębia z bardzo bogatą kolekcją dawnej broni. Jest też ekspozycja związana z historią Będzina i innych zamków na szlaku Orlich Gniazd. Muzeum zarządza także nieodległą rezydencją Mieroszewskich, którą można zwiedzać razem z zamkiem. Poza tym na dziedzińcu warowni znajduje się stylowa karczma rycerska, a obok zamku grodzisko.
W planach dyrekcji muzeum jest odbudowa przedzamcza (zamku dolnego) z bramą i mostem zwodzonym.
H I S T O R I A
Ze względu na przechodzący przez okolicę szlak handlowy ze wschodu na zachód drewniany gród istniał tu już w XI w. W 1241 r. został on spalony przez Tatarów a niecały wiek później Kazimierz Wielki zbudował w jego miejsce nową murowaną warownię będącą częścią systemu obronnego zwanego dziś Orlimi Gniazdami. Strategiczne położenie zamku było przyczyną wielokrotnych najazdów, zniszczeń i odbudów. Pierwotnie składał się on z okrągłej wieży - stołpu, graniastej wieży i budynku mieszkalnego. Dookoła biegła fosa i podwójna linia murów. Dodatkową ochronę stanowiło trzecie pasmo murów będących częścią miejskich fortyfikacji.
^ 1349 r. - pierwszy znany burgrabia zamku - Wiernek
^ 1358 r. - została zakończona budowa murowanego zamku
^ I poł. XV w. - zamek był miejscem najazdów książąt śląskich. Z tego czasu znany jest kolejny burgrabia Mikołaj Kornicz – Siestrzeniec, który zapamiętany został jako Czarny Rycerz Bez Głowy grabiący okoliczne dobra
^ 1434 r. - Zbigniew Oleśnicki zawarł na zamku będzińskim umowę z księciem opolskim Bernardem
^ 1564 r. - istnieje zapis z tego roku mówiący iż zamek był zrujnowany i opustoszały
^ 1616 r. - wielki pożar zniszczył część miasta wraz zamkiem. Niedługo potem starosta Andrzej Dębiński przystąpił do jego odbudowy zachowując gotycki styl
^ 1655 r. - w czasie "potopu" Szwedzi poważnie zniszczyli zamek
^ 1660 r. - odbudowany na siedzibę starosty, stracił jednak swoją świetność
^ II połowa XVIII w. - zamek przechodzi w ręce pruskich zaborców, a konkretnie rodu Hohenzollernów, którzy niezbyt o niego dbali i wkrótce został opuszczony
^ przełom XVIII i XIX w. - przed zamkiem postawiono synagogę i mykwę (łaźnię). Spalili ją Niemcy w nocy z 8/9 września 1939 roku. Dziś upamiętnia ją obelisk ku czci pomordowanych Żydów
^ Początek XIX w. - rozkwit przemysłu i wzrost znaczenia Zagłębia sprawił, że Bank Polski postanowił przenieść do Będzina i zamku założoną w Kielcach przez Staszica Szkołę Akademiczo-Górniczą
^ 1834 r. - przedstawiciel banku hrabia Edward Raczyński zlecił odbudowę zamku włoskiemu architektowi Franciszkowi M. Lanciemu. Dodano wtedy do niego elementy pseudogotyckie architektury romantycznej, obniżono i ozdobiono wieżę, w budynku mieszkalnym wykuto nowe otwory okienne, upiększono mur blankami. Odbudowa nie została dokończona, władze zaborcze nie zezwoliły na uruchomienie w nim ani banku ani szkoły. Zamek stał się ewangelickim domem modlitwy, a następnie szpitalem
^ Koniec XIX w. - zamek ponownie został opuszczony
^ 1918 r. - założone zostało Towarzystwo Opieki Nad Górą Zamkową. Jego celem było przywrócenie zamkowi dawnej świetności, czego z braku funduszy nie udało się zrealizować
^ 1952 r. - rozpoczęto odbudowę zamku wg planu Zygmunta Gawlika. Nie przywrócono mu jednak w pełni gotyckiego stylu, pozostawiono elementy romantyczne, nie odbudowano wieży bramnej
^ 1956 r. - w zamku otworzono Muzeum Zagłębia
^ 2014 r. - pod zamkiem wyremontowano tunele, nie mające jednak nic wspólnego z warownią lecz z działaniami podczas II wojny św. Wykopali je Niemcy z przeznaczeniem prawdopodobnie na jakąś fabrykę. Teraz będzie w nich podziemna ekspozycja
L E G E N D Y
Nazwę miasta i zamku tłumaczy kilka legend. Pewnego razu król Kazimierz Wielki jadąc przez Śląsk zauroczony krajobrazem wskazał na wzgórze nad Czarną Przemszą i rzekł "Tu będziem odpoczywali". Obóz czeladzi wędrującej z królem znajdował się niedaleko i stąd nazwa pobliskiej osady - Czeladź. Reszta dworzan, którzy nie zmieścili się na górze zamkowej obozowali nieco dalej i stąd powstała osada Zagórze. Historia ta jest jednak mało prawdopodobna, ponieważ Kazimierz Wielki nadał prawa miejskie Będzinowi, czyli miejscowości która kilkaset lat wcześniej funkcjonowała już pod podobnymi nazwami jak np. Banden czy Bendin.
Inna, zapewne bliższa prawdy legenda, powstanie Będzina łączy z rycerzem Bendą. Założyciel tutejszej osady był podobno okrutnikiem, ukaranym później przez los za swoje zbrodnie utratą rodziny.
C I E K A W O S T K I
1) Góra Zamkowa
Będzińska góra zamkowa ma tradycje osadnicze sięgające VII wieku przed narodzeniem Chrystusa. Po tutejszej osadzie kultury łużyckiej pozostało nie wiele, tylko skorupy naczyń i ślady po paleniskach. Więcej można napisać o wczesnośredniowiecznym grodzie obronnym z IX w. Otoczony był fosą i wałem. Zwieńczenie wału ma w pewnym miejscu warstwę ziemi przepalonej na kolor czerwony co świadczy iż wznosiła się tu obronna konstrukcja drewniana. W fosie odnaleziono fragmenty naczyń, a w bezpośrednim pobliżu wału ostrogę, srebrną zausznicę, ołowiane okucie końcówki pasa z ornamentem pochodzącym z kręgu motywów sztuki karolińskiej i żelazną misę śląską. Wszystkie przedmioty datowano na IX - XI w. Gród ten funkcjonował do XII wieku, po czym teren zniwelowano i w miejscu tym powstał cmentarz. Osadnictwo przeniosło się na zachodnią część wzgórza, gdzie później zbudowano dzisiejszy zamek.
2) Goście na zamku
Na zamku będzińskim przebywało wiele znanych osobistości. W 1547 r. w drodze na koronację do Krakowa zatrzymał się tu Henryk Walezy. W 1588 r. w zamku uwięziony był arcyksiążę austriacki Maksymilian. Zrzekł się on wtedy pretensji do polskiego tronu. W 1683 r. w Będzinie zatrzymał się Jan III Sobieski zmierzający z odsieczą do Wiednia. Król przyjął tu wysłannika cesarza austriackiego, generała Caraffę.
W S T Ę P
Aktualnie w remoncie
I N F O http://zamki.res.pl/
Comments