H I S T O R I A
Po raz pierwszy Sulejów pojawił się w dokumentach w 1145 roku jako osada książęca z komorą celną na skrzyżowaniu szlaków handlowych ciągnących z Kazimierza nad Wisłą do Wielkopolski i znad morza na tereny dzisiejszych Węgier. W celu umocnienia religii katolickiej, a także z myślą o upowszechnieniu nowoczesnej kultury rolnej książę Kazimierz Sprawiedliwy w 1176 roku przyznał ziemie położone w pobliżu wsi Zakonowi Cysterskiemu i ufundował tam opactwo. Pierwsi mnisi przybyli do Sulejowa w roku 1177 z miejscowości Morimond we Francji. Oparty na surowej regule benedyktyńskiej Zakon Cysterski należał do najbogatszych w tej części Europy, a liczne później przywileje królewskie, darowizny osób świeckich, wzorowo prowadzona gospodarka rolna, dochody z targów i odpustów, a także zwolnienia z podatków ugruntowały jego silną pozycję finansową i pozwoliły na zbudowanie położonego na prawym brzegu Pilicy okazałego warownego zespołu klasztornego. Wkrótce po swoim przybyciu Cystersi wznieśli prowizoryczną świątynię, tzw. oratorium, którą w okresie 1213-32 pod kierunkiem włoskiego architekta Simona rozbudowano w trójnawowy kościół p.w. Najświętszej Marii Panny oraz św. Tomasza Kanterberyjskiego. Po zakończeniu budowy kościoła i po jego konsekracji rozpoczęto działania przy wznoszeniu wschodniego skrzydła klasztoru, mieszczącego m.in. dormitorium, celę opata i archiwum. Skrzydło to zostało jednak wkrótce zniszczone, bowiem nieufortyfikowane jeszcze wówczas opactwo w roku 1259 najechali, a potem spalili okrutni Tatarzy.
Przypuszczalnie pod koniec XIV stulecia rozpoczęto budowę otaczającego klasztor murowanego zespołu umocnień. Najpierw wzniesiono wieżę opacką oraz wieżę mauretańską wraz z dochodzącymi do nich fragmentami muru tworzącymi południowy odcinek obwodu, a także nie zachowany do naszych czasów zamykający go od północy mur kurtynowy. Wtedy postawiono również wysunięte poza obrys murów budynki gospodarcze: owczarnię i słodownię oraz tzw. składzik. Kolejny najazd tatarski w 1431 roku wpłynął na intensyfikację prac fortyfikacyjnych, kontynuowanych z przerwami do początków XVI wieku i skutkujących powstaniem nowego, większego obwodu warownego, rozbudowanego ku północy i w kierunku północno-wschodnim. Wzniesiono wówczas wieżę muzyczną i attykową, a także dwie wieże bramne: krakowską i rycerską. Około 1530 zakończono prace przy budowie południowego skrzydła klasztornego, do którego kilkadziesiąt lat później dostawiono skrzydło zachodnie. W nowych pomieszczeniach zlokalizowano m.in. refektarz, calefactorium i kuchnię. W 1584 na terenie opactwa umieszczono przeniesiony z Rawy Mazowieckiej skarbiec wojsk kwarcianych. Fakt ten poprzedziła lustracja wizytatora fortalicji, który dla zapewnienia właściwego bezpieczeństwa zarządził wykonanie drobnych poprawek, m.in. zalecił likwidację pierwotnego przejazdu bramnego w wieży rycerskiej. Na przełomie XVI i XVII wieku wzniesiono usytuowany w południowej części założenia pałac opacki, do wieży opackiej dostawiono arsenał, zaś do ówczesnej owczarni - przybudówkę pełniącą funkcję składu, obecnie służącą za plebanię.
Wiek XVIII przyniósł zmianę funkcji umocnień obronnych klasztoru, które w związku z rozwojem sztuki wojennej nie były już w stanie zapewnić skutecznej ochrony jego mieszkańcom. Część murów rozebrano, a w oparciu o pozostałe wzniesiono zabudowania gospodarcze w północnej części zespołu, mieszczące m.in. browar, gorzelnię, magazyny, młyn oraz spichrze. Pożar z 1790 częściowo zniszczył kościół oraz klasztor, którego próbę odbudowy przerwała kasata zakonu w roku 1819. Zabudowania klasztorne przeszły wówczas na skarb państwa, zostały wypuszczone w dzierżawę i przy braku należytej opieki z upływem lat podupadły. W 1847 roku kolejny pożar strawił dach parafialnego już wówczas kościoła, budynek klasztorny i należący do opata pałac. Kilka lat później klasztor i pałac rozebrano, zlikwidowano także część zabudowań gospodarczych na północnym i wschodnim odcinku obwodu. W 1923 ponownie spłonął dach kościoła i od tego wydarzenia datuje się powolną, trwającą do dziś rekonstrukcję całego założenia. Przed wojną prowadzono ją przy kościele, arsenale oraz wybranych elementach umocnień i działania te kontynuowano w latach 1946-49. W 1953 spłonęła stara plebania, a jej funkcje przejął wykorzystywany wcześniej jako muzeum budynek w sąsiedztwie ruin klasztoru (dawny składzik). Najszerzej zakrojone prace remontowe przeprowadzono w latach 1973-86 - zrekonstruowano wówczas i odbudowano z przeznaczeniem na hotel ciąg północnych obiektów gospodarczych, trwale zabezpieczono też zrujnowane, zabytkowe fragmenty młyna i pałacu opata. W 1986 roku do pomieszczeń należących do parafii powrócili oo. Cystersi i z ich powtórnym przybyciem rozpoczął się kolejny etap prac konserwatorskich w kościele i zabudowaniach klasztornych.
S T A N - O B E C N Y
Okazałe warowne opactwo w Sulejowie należy (obok Jędrzejowa, Koprzywnicy oraz Wąchocka) do najpiękniejszych i najlepiej zachowanych założeń pocysterskich w tej części Europy. Najstarszym jego elementem jest romański kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kanterberyjskiego, wzniesiony na planie krzyża z ciosów kamiennych i tylko w niewielkim stopniu wykończony cegłą. Zbudowany on został przed 1232 rokiem i do dziś przetrwał w bardzo dobrym stanie, zachowując wszystkie swoje cechy konstrukcyjne i dużą część oryginalnych detali architektonicznych. Szczególnie interesująco przedstawia się fasada zachodnia świątyni z okazałym portalem głównym (1230) i rozmieszczonymi na jej osi oknami w formie rozety. Początkowo istniały jeszcze dwa dodatkowe wejścia do naw bocznych, które z czasem zamurowano, przy czym wejście północne uznawane jest za relikt wcześniejszego XII-wiecznego kościółka, tzw. oratorium. Od południa do kościoła przylega skrzydło wschodnie budynku klasztornego, najstarsze i najlepiej zachowane. Po pożarze w 1847 i przebudowie w 1858 ocalała jego północna część - kapitularz z pięknym sklepieniem krzyżowo-żebrowym i fragmentem gotyckiego krużganka z XV wieku. Dzisiaj w kapitularzu mieści się niewielkie muzeum - podczas mojego pobytu było ono niestety zamknięte, a brak jakichkolwiek tabliczek informacyjnych sugeruje, że czynne jest ono okazjonalnie, być może tylko po wcześniejszym zgłoszeniu. W stanie trwałej ruiny zachowało się klasztorne skrzydło zachodnie, a także skrzydło południowe, którego zrekonstruowana ściana stanowi jeden z najbardziej romantycznych elementów całego założenia.
Północną część zespołu opasa nieźle utrzymany obwód obronny, podzielony na trzy odcinki: między dawną bramą rycerską a wieżą attykową, między wieżą attykową a nadbudowaną barokowym hełmem wieżą krakowską, oraz pomiędzy wieżami krakowską i muzyczną. Wzniesiony w XV stuleciu obwód swój obecny wygląd zawdzięcza XVI-wiecznej przebudowie, w wyniku której otrzymał ozdobne, typowe dla polskiego renesansu attyki. Przy zachodnim krańcu, nieopodal wieży rycerskiej zachowały się ruiny XVIII-wiecznego młyna konnego w postaci fundamentu ściany północno-wschodniej o długości 11 metrów. Na południe od młyna w oparciu o fragment muru obronnego stoi ciąg dawnych budynków gospodarczych (owczarnia, stodoła i składzik) z wieżą mauretańską - stanowi on własność parafii i mieści się tutaj plebania. W południowej części opactwa wzdłuż krawędzi terasy Pilicy zobaczyć można relikty pałacu opackiego, zachowane w postaci zrekonstruowanej ściany zewnętrznej i zagruzowanych piwnic. Do pałacu od zachodu przylegała latryna oraz skrzydło klasztorne (obydwa w ruinie), natomiast od strony północnej sąsiadował z nim arsenał, dostawiony do wieży opackiej (z charakterystycznymi hurydycjami) na przełomie XVI i XVII stulecia. Po kasacie zakonu arsenał wykorzystywany był jako obiekt mieszkalny, a od 1922 roku mieściła się w nim szkoła. Obecnie przejęty przez parafię czeka na znalezienie nowej funkcji i prace konserwatorskie, które przywrócą budowli pierwotny wygląd, zatarty po XIX-wiecznych przebudowach.
Najmłodszą część zespołu reprezentuje ciąg budynków gospodarczych, oplatających opactwo od wschodu oraz od północy i opartych o północny mur obronny, który stanowi obecnie ich zewnętrzną ścianę. W budynkach tych dawniej znajdowały się: browar, spichrze, magazyny i mieszkania, a po kasacie zakonu dzierżawiono je osobom prywatnym. Pod koniec XIX wieku część z nich rozebrano, ale w latach 1973-81 dokonano gruntownej rekonstrukcji z przeznaczeniem na kompleks szkoleniowo-wypoczynkowy. Dzisiaj mieści się tutaj luksusowy hotel oferujący - oprócz miejsc noclegowych - centrum rekreacyjne (basen, siłownia, sauna), organizację imprez tematycznych i bankietów, wynajem sal na konferencje i szkolenia, oraz usługi specjalne: przejazdy bryczką, walki rycerskie, czy nocne bratanie ze sztucznymi duchami.
Hotel "Podklasztorze"
ul. Władysława Jagiełły 1
97-330 Sulejów
tel. (044) 616 26 06, 616 20 11,
tel./fax (044) 616 20 02
dyrekcja: hotel@podklasztorze.pl
D O J A Z D
Sulejów znajduje się ok. 15 km na południowy wschód od Piotrkowa Trybunalskiego, przy trasie prowadzącej do Radomia. Jadąc przez miasteczko od strony Piotrkowa opactwo widać po lewej stronie - prowadzi tam drogowskaz z napisem "Podklasztorze". Na miejscu istnieje płatny parking, ale przy odrobinie wysiłku zaparkować można za darmo na jednej z sąsiednich uliczek. Pod klasztorem zatrzymują się prywatne busy kursujące z dużą częstotliwością na trasie Sulejów-Piotrków. Pomimo komercyjnego wykorzystania zabytku wstęp na teren opactwa jest bezpłatny, przy czym aby zwiedzić kościół oraz ruiny należy ominąć bramę główną (krakowską) i idąc wzdłuż murów obejść je od zachodu. Jest to droga całkowicie legalna, więc nie ma powodów do obaw.
INFO Z http://www.zamkipolskie.com/
Comentarios